Quan hệ trung tính, hay quan hệ thông thường

Quan hệ trung tính thể hiện giữa 2 nhóm loài vi sinhvật thiếu tác dụng tương hỗ với nhau. Quan hệ trung tính không thể xuất hiện ở các nhóm loài vi sinh vậtcó chức năng giống nhau hoặc gần giống nhau, mà chỉ có thể tồn tại giữa các nhóm loài có kiểu trao đổi chất khác biệt cực lớn. Giữa các nhóm loài vi sinh vật cách xa nhau về không gian, mật độ thấp, nghèo dinh dưỡng, trong môi trường bất lợi cho sinh trưởng và sinh sản (như trong không khí đông lạnh, khô hạn) hoặc ở trong trạng thái nghỉ thì mới có thể phát sinh quan hệ trung tính.

Quan hệ hội sinh có lợi cho một phía

Chỉ mối quan hệ có lợi cho một phía nhưng không ảnh hưởng đến nhóm loài phía bên kia. Quan hệ hội sinh có lợi cho một phía tuy thường gặp nhưng không là chuyên biệt. Đây là mối quan hệ giữa hai nhóm loài mang tính chất một chiều, tức là một nhóm loài không ảnh hưởng đến việc cung cấp lợi ích về môi trường và vật chất chó các nhóm bên kia, nhưng nhóm loài hưởng lợi lại có thể nhận được lợi ích về môi trường và vật chất từ các nhóm loài khác. Ví dụ, một lòai sinh vật chuyển hóa vật chất từ dạng không tan thành dạng hòa tan cung cấp cho lòai sinh vật kia sử dụng, hoặc sinh vật chuyển hóa một chất hữu cơ thành những chất cần thiết cho sự sinh trưởng của lòai kia (như nấm chuyển hóa cellulose thành glucose cung cấp cho vi sinh vật khác sử dụng).

Tác dụng hiệp đồng

Tác dụng hiệp đồng giữa hai nhóm loài vi sinh vật nói lên cà hai đều hưởng lợi qua mối quan hệ đó, nhung quan hệ hiệp đồng đó không mang tính chuyên biệt, tức là cà hai nhóm loài đó đều có thể tồn tại độc lập trong môi trường thiên nhiên. Tác dụng hiệp đồng là mối quan hệ lỏng lẻo, bất kỳ nhóm loài nào đều dễ dàng bị nhóm loài khác thay thế. Quan hệ hỗ trợ dinh dưỡng (syntrophism) là điển hình của mối quan hệ tác dụng hiệp đồng. Hỗ trợ dinh dưỡng chỉ mối quan hệ hiệp đồng giữa hai hoặc trên hai nhóm loài cung cấp dinh dương cho nhau. Ví dụ nhóm loài I có thể sinh ra hợp chất A, nhưng không thể tiếp tục chuyển biến B thành hợp chất C, nhóm loài II không thể sử dụng hợp chất A, nhưng có thể sử dụng hợp chất B, cả 2 nhóm loài đều có thể sử dụng hợp chất C, sinh ra năng lương và các chất dinh dương cần thiết. Trong mối quan hệ trên nhóm loài I và II đều có thể bị các nhóm loài khác thay thế. Những ví dụ về quan hệ hỗ trợ dinh dưỡng rất nhiều, như mối quan hệ giữa vi khuẩn Lactobacillus arabinosus vá Enterococcus faecalis được nuôi cấy trong một môi trường vô cơ, lòai trước cần acid folic của lòai sau, lòai sau cần phenylalanin của lòai trước, khi hai lòai đó sống chung với nhau chúng đếu sống rất tốt. Quan hệ hỗ trợ dinh dưỡng đó rất thường gặp trong việc sử dụng sinh vật để phân giải những chất có nguồn gốc ngoại lai như nông dược (thuốc trừ sâu, trừ bệnh, trừ cỏ), chất nhuộm… do đó quan hệ hỗ trợ dinh dưỡng có ý nghĩa rất quan trọng trong việc xử lý môi trường, đặc biệt là đối với các chất gây ô ngiễm nguồn gốc ngoại lai.

Quan hệ cộng sinh cùng có lợi

Quan hệ cộng sinh cùng có lợi (hay quan hệ cộng sinh tương hỗ) có thể coi là khái niệm kéo dài của quan hệ hiệp đồng, là mối quan hệ chuyên biệt giữa hai nhóm loài, trong đó một nhóm loài không thể bị nhóm loài khác thay thế. Chúng sống dựa vào nhau, không thể tồi tại riêng biệt trong môi trường. Địa y là điển hình của mối quan hệ này. Địa y là hệ cộng sinh giữa tảo (hoặc vi khuẩn lam) với nấm, hai thành viên này không thể bị các tảo hoặc nấm khác thay thế. Địa y được tạo nên bởi một sinh vật sản xuất sản phẩm sơ cấp (tảo, vi khuẩn lam) và một sinh vật tiêu thụ. Sinh vật sản xuất sản phẩm sơ cấp sử dụng năng lượng ánh sáng để tổng hợp ra chất hữu cơ cung cấp cho sinh vật tiêu thụ sử dụng, sinh vật tiêu thụ cung cấp sự bảo vệ cùng những chất khóang, nhân tố sinh trưởng (vitamin, amino acid, enzyme). Trong quan hệ cộng sinh cùng có lợi còn có hiện tượng nội cộng sinh (endosymbiosism) giữa nguyên sinh động vật và tảo. Ngoài ra, tác dụng tương hỗ giữa thực khuẩn thể ôn hòa và vi khuẩn cũng có thể coi là mối quan hệ cộng sinh cùng có lợi.

Quan hệ cạnh tranh

Quan hệ cạnh tranh chỉ hai nhóm loài vi sinh vật do sử dụng cùng một loại tài nguyên (không gian hoặc chất dinh dương hạn chế), nên cả hai đều chịu ảnh hưởng bất lợi đối với nhau. Quan hệ cạnh tranh có thể nẩy sinh do việc hạn chế bất kỳ tài nguyên sinh trưởng nào, như nguồn carbon, nitơ, phospho, lưu hùynh, oxy, nước v.v…Chúng ta có thể thấy giữa hai nhóm loài vi sinh vật có quan hệ họ hàng càng gần càng dễ xẩy ra quan hệ cạnh tranh. Vì vậy quan hệ cạnh tranh là phương thức tác dụng tương hỗ tồn tại phổ biến giữa các vi sinh vật. Quan hệ cạnh tranh có thể dẫn đến tác dụng phân ly giữa các nhóm loài vi sinh vật có quan hệ họ hàng gần gũi, đó là nguyên lý cạnh tranh loại trừ (compectitive exclusion principle).

Tác dụng đối kháng hoặc tác dụng gây hại một phía

Một nhóm loài vi sinh vật sinh ra một chất có tác dụng độc hại hoặc ức chế những nhóm loài vi sinh vật khác, mối quan hệ đó giữa các nhóm loài được gọi là tác dụng đối kháng hoặc tác dụng gây hại cho một phía. Nhóm loài vi sinh vật sinh ra chất đó không bị ảnh hưởng, khiến chúng ở vị thế có lợi trong cạnh tranh, sẽ tồn tại tốt hơn trong môi trường thiên nhiên. Những chất có tác dụng đối kháng gồm rất nhiều rất loại, như acid béo phân tử lượng thấp (như acid lactic), acid vô cơ (acid sulfuric, acid nitric), oxy, rượu, chất kháng sinh, bacteriocin v.v…Vi khuẩn lactic có thể sinh ra và chịu đựng được acid lactic ở nồng độ cao, trong điều kiện như vậy, nhiều Vi sinhvật khác không sống nổi; vi sinh vật tạo chất kháng sinh là điển hình của tác dụng đối kháng, nhiều Vi sinh vật, đặc biệt là xạ khuẩn, có khả năng sinh ra chất kháng sinh. Việc phát hiện và ứng dụng chất kháng sinh đã giúp nhân loại chống lại có hiệu quả đối với nhiều bệnh tật. Bacteriocin là loại chất có tác dụng đối kháng quan trọng khác, chúng có thể phát huy tác dụng dưới nồng độ rất thấp, nhưng đối tượng tác động thường chỉ giới hạn trong nhóm loài vi sinh vật có quan hệ họ hàng rất gần gũi với các vi sinh vật sinh ra bacteriocin đó. Cấu tạo của bacteriocin là polypeptide hoặc những protein có phân tử lượng thấp.

Trong tác dụng đối kháng, nhóm loài vi sinh vật chịu tác dụng đối kháng cũng không phải luôn ở tư thế tiêu cực, bị động. Nhiều nhóm loài vi sinh vật có thể có những cơ chế chống lại tác dụng của chất đối kháng, chẳng hạn nhiều vi sinh vật có thể sinh ra tính kháng thuốc đối với chất kháng sinh… Chính mối quan hệ này đã làm tăng áp lực chọn lọc tự nhiên và từ đó xúc tiến cho quá trình tiến hóa. Cũng chính vì vậy mà chúng ta không nên lạm dụng thuốc kháng sinh, và đã dùng thuốc kháng sinh phải dùng đúng loại có tác dụng và dùng đúng liều lượng cần thiết (để hạn chế hieựen tượng nhờn thuốc của các vi khuẩn gây bệnh).

Quan hệ ký sinh

Một loài vi sinh vật sống trong cơ thể vật chủ, chiếm đọat chất dinh dương và gây hại cho vật chủ, đó chính là quan hệ ký sinh. Thông thường quan hệ ký sinh thường mang tính chuyên hóa cao. Virus là sinh vật ký sinh nội bào, mang tính chuyên hóa cao với tế bào vật chủ. Vi khuẩn, nấm, tảo đều có thể bị virus ký sinh, virus ký sinh trên vi khuẩn được gọi là Thực khuẩn thể (Bacteriophage, Phage). Thực khuẩn thể còn chia thành 2 lọai: độc tính và ôn hòa. Thực khuẩn thể ôn hòa có giá trị ứng dụng rất cao trong nghiên cứu sinh học phân tử, có thể dùng chúng làm thể chuyển tải gen vào tế bào vật chủ và tái tổ hợp, mang lại những đặc tính mới cho tế bào vật chủ. Ngòai ra còn có lòai phẩy khuẩn thực khuẩn (Bdellovibrio bacteriovorus) giống như thực khuẩn thể ký sinh trong vi khuẩn, chúng ký sinh trong nhóm loài vi khuẩn Gram âm, nhưng bản thân chúng lại là vật chủ của thực khuẩn thể. Quan hệ ký sinh có tác dụng khống chế nhóm loài, quan hệ đó chỉ có thể phát sinh khi đạt tới mật độ nhất định trong tế bào vật chủ và khiến mật độ tế bào vật chủ giảm xuống, do đó những tài nguyên bị vật chủ tiêu hao được tích lũy và bổ sung lại.

Quan hệ săn mồi

Một loài sinh vật nuốt và tiêu hóa lòai khác gọi là quan hệ săn mồi. Trong thế giới vi sinh vật, phân biệt giữa quan hệ ký sinh và quan hệ bắt mồi thật ra không rõ ràng lắm. Chẳng hạn quan hệ giữa phẩy khuẩn Bdellovibrio bacteriovorus và các vi khuẩn Gram âm, có người cho là quan hệ ký sinh, người khác lại cho là quan hệ bắt mồi. Giống như quan hệ ký sinh, quan hệ bắt mồi cũng là cơ chế nhằm kiểm sóat nhóm loài trong thiên nhiên, tránh sự bùng nổ của một nhóm loài và nguồn dinh dưỡng bị tiêu hao quá mức, nguy hại cho sự sinh tồn của các nhóm loài.

Mối quan hệ tương hỗ giữa vi sinh vật không những phát sinh giữa các nhóm loài, còn xẩy ra trong nội bộ từng nhóm loài. Quan hệ tương hỗ trong nội bộ một nhóm loài chủ yếu dưới 2 hình thức: hợp tác và cạnh tranh. Đặc biệt trong những nhóm loài vi sinh vật gây bệnh đều tồn tại "liều cảm nhiễm thấp nhất", chỉ khi loài vi sinh vật đó đạt được tới số lượng nhất định mới có thể cảm nhiễm vào sinh vật khác và gây bệnh. Điều đó chứng tỏ trong nội bộ từng nhóm loài vi sinh vật có tồn tại một quan hệ hợp tác. Trong thiên nhiên hoặc trong điều kiện nuôi cấy, sau khi nhóm loài sinh trưởng đến một giai đọan nhất định, do tiêu hao nguồn dinh dưỡng mà trong nội bộ nhóm loài cũng xẩy ra quan hệ cạnh tranh.

Khuẩn căn (Mycorrhiza) và Nốt sần (Nodules) và Xạ căn (Actinorhizae)

Nhiều loài nấm có quan hệ cộng sinh với thực vật và hình thành khuẩn căn (mycorrhizae). Trong trường hợp này nấm cộng sinh trở thành một phần của hệ rễ. Nấm được thực vật cung cấp dinh dưỡng, đồng thời cũng cung cấp chất dinh dưỡng ngược lại cho thực vật màkhông gây bệnh hoặc làm tổn thương gì đối với thực vật. Ngoài ra nấm khuẩn căn còn mang lại những lợi ích khác, như kéo dài tuổi thọ hệ rễ, nâng cao tốc độ hấp thu chất dinh dưỡng, nâng cao khả năng chống đỡ bệnh tât và mức chống chịu đối với nhiều chất độc v.v…

Khuẩn căn được chia thành 5 loại khác nhau: khuẩn căn cây bụi- Arbuscular mycorrhizae, Nội khuẩn căn Phong lan- Orchid endomycorrhizae, Nội khuẩn căn Thạch Nam - Ericoid endomycorrhizae, Khuẩn căn nội ngoại sinh Dương Mai - Arbutoid ectendomycorrhizae và Khuẩn căn ngoại sinh - Ectomycorrhizae:

Thân, lá và quả thực vật cung câp cho vi sinh vật nơi cư trú tốt cho nên trên các bộ phận đó cũng thường phát hiện thấy nhiều loài vi khuẩn dị dưỡng, vi khuẩn quang hợp, nấm (nhất là nấm men), địa y và tảo. Thực vật cung cấp cho những vi sinh vật nơi trú ngụ, nước, chất dinh dưỡng và sự che chở, vi sinh vật cũng có thể cung cấp ngược lại chất dinh dưỡng, chất kích thích sinh trưởng, cố định đạm… Đó là mặt tác dụng tương hỗ dương. Đương nhiên, sự có mặt của các vi sinh vật đó cũng có ảnh hưởng âm. Mối quan hệ sinh thái giữa vi sinh vật và thực vật đáng chú ý là vi khuẩn hình thành tinh thể tuyết gây tác hại sương giá đối với thực vật. Một số chủng của vi khuẩn Pseudomonas siringae đã hình thành một lọai protein bề mặt, có khả năng kích phát tinh thể băng tuyết. Khi nhiệt độ môi trường hạ thấp xuống tới -4 ~ -2℃, sẽ hình thành những tinh thể tuyết, gây băng giá và làm chết thực vật.

Thực nghiệm đã chứng minh, khi thay chủng vi khuẩn tự nhiên này bằng chủng đột biến không hình thành protein bề mặt kích phát tinh thể tuyết thì khi nhiệt độ hạ xuống tới -9℃ cũng không hình thành tinh thể tuyết, giảm bớt tác hại của băng giá.

Ở bộ rễ các cây họ đậu thường có sự cộng sinh của vi khuẩn nốt sần (chi Rhizobium) với các cây bộ Đậu. Chúng giúp cho cây bộ Đậu có khả năng cố định nitơ (nitrogen fixation). Người ta chế biến phân vi khuẩn nốt sần (Nitragin) để nhiễm vào hạt giống có thể giúp làm tăng rõ rệt năng suất đậu cũnh như khối lượng chất xanh (thân, cành, lá) của cây bộ đậu.

Xạ căn (Actinorhizae) là sự cộng sinh của chi xạ khuẩn Frankia với các cây không thuộc bộ Đậu. Chúng rất quan trọng vì cũng tạo nên những nốt sần (thường có hình phân nhánh) ở bộ rê hay cả trên thân và giúp cây có thêm khả năng cố định nitơ. Cây Phi lao (chi Casuarina) sống được trên đất cát bạc màu chính là nhờ tác dụng cố định nitơ của Xạ căn. Cho đến nay đã tìm thấy Xạ căn ở các chi thực vật sau đây: Allocasuarina, Casuarina, Ceuthostoma, Gymnostoma (họ Casuarinaceae), Coriaria(họ Coriariaceae), Datisca (họ Datiscaceae), Alnus (họ Betulaceae), Comptonia, Myrica (họ Myricaceae), Elaeagnus, Hippophae, Shepherdia (họ Elaeagnaceae), Adolphia, Ceanothus, Colletia, Discaria , Kentrothamnus, Retanilla, Talguenea, Trevoa (họ Rhamnaceae), Cercocarpus, Chaemabatia, Cowania, Dryas, Purshia (họ Rosaceae).

Hình 23.10: Xạ căn (Actinorhizae) - Xạ khuẩn Frankia

Bệnh vi sinh vật ở thực vật – Mầm bệnh

Đa số bệnh thực vật đều liên quan đến vi sinh vật, cũng có nghĩa là rất nhiều vi sinh vật (virus, vi khuẩn, nấm) gây ra bệnh thực vật. Điều này không những gây ra vấn đề sinh thái nghiêm trọng mà còn gây ra những tổn thất kinh tế nặng nề. Bệnh thực vật còn có thể gây ra nạn đói vì thiếu hụt lương thực. Năm 1845 bệnh thối nhũn khoai tây ở Irland đã gây nên nạn đói lớn, làm 1/3 dân số chết đói vả khiến nhiều người Irland phải di dân sang Bắc Mỹ.

Bệnh thực vật phát sinh và phát triển là do Vi sinh vật xâm nhập, rồi sau đó sinh sôi nẩy nở, làm cho thực vật xuất hiện các triệu chứng bệnh.Có những vi sinh vật sau khi xâm nhập cơ thể thực vật sẽ sinh ra các lọai enzyme như protease, cellulase, hemicellulase…làm phân giải các cao phân tử trong cơ thể thực vật, khiến cấu trúc thực vật bị phá hủy. Có vi sinh vật còn sinh ra các nhân tố điều hòa sinh trương, phá họai hệ thống điều hòa sinh trương bình thường của thực vật, dẫn đến phần thân phình to quá mức, hình thành khối u, mọc nhanh nhưng gây hạt lép… Cũng có những vi sinh vật sinh ra độc tố, tác động lên thành tế bào và ty thể, dẫn đên cấu trúc tế bào và chức năng của ty thể bị phá họai. Một số vi sinh vật có thể làm thay đổi họat tính trao đổi chất của thực vật, khiên thực vật bị bệnh sẽ thay đổi tốc độ hô hấp, thay đổi con đường trao đổi hydrat carbon. Một số vi sinh vật gây nhiễu tác dụng quang hợp, gây tổn thương cho quá trình trao đổi chất của thực vật.

Những bệnh virus của thực vật: Nhiều virus có thể gây bệnh cho thực vật, như virus khảm lá ở thuốc lá, đu đủ, sắn, virus gây bệnh vàng lùn, vàng xoắn lá ở lúa. Virus thực vật có thể là loại virus DNA hoặc RNA. Những virus đó có thể sống tương đối lâu ngòai cơ thể, khi gặp vật chủ thích hợp sẽ xâm nhập ngay. Nói chung, virus gây bệnh thực vật ký sinh nội bào bắt buộc.

Những bệnh vi khuẩn của thực vật: Vi khuẩn và Xạ khuẩn gây bệnh thực vật chủ yếu thuộc về các chi Mycoplasma, Sipiroplasma, Arthrobacter, Corynebacterium, Agrobacterium, Pseudomonas, Xanthomonas,Clavibacter, Rhodococcus, Streptomyces, Erwinina, Empoasca... Chúng đều là sinh vật ký sinh trên thực vật, phân bố rộng rãi, gây ra nhiều thứ bệnh cho thực vật, như sinh trưởng quá mức, héo úa, thối rữa, khô vằn... Nhiều vi khuẩn gây bệnh thực vật có thể tiếp tục sống trong hạt hoặc các mô đang ở trạng thái nghỉ, khi hạt nẩy mần lại gây nhiễm bệnh cho cây con.

Những bệnh nấm của thực vật: Những nấm gây bệnh thực vật thuộc về nhiều chi khác nhau: Pyricularia, Synchtricum ,Olpidium, Rhizopus, Alternaria, Helminthosporium, Cochliobolus, Claviceps, Aspergillus, Fusarium, Puccinia, Plasmodiophora, Spongospora, Polymyxa, Achlya, Saprolegnia, Pythium, Sclerophthora, Sclerospora,Peronospora, Pseudoperonospora, Peronosclerospora, Plasmopora, Bremia, Peronophthora, Albugo, Physoderma, Urophylactis, Mucor, Choanephora, Taphrina, Erysiphe, Blumeria, Sphaerotheca, Podosphaera, Phyllactinia, Uncinula, Microsphaera, Ceratocystis, Valsa, Gibberella, Gaeumannomyces, Diaporthe, Elsinoe, Guignardia, Venturia, Pleospora, Sclerotinia,Monilinia, Uromyces, Gymnosporangium, Ustilago, Tilletia, Entyloma, Thanatephorus, Helicobasidium, Septobasidium, Exobasidium, Penicillium, Botrytis, Verticillium, Thichothecium, Cercospora, Cladosporium, Fulvia, Fusicladium, Curvularia, Ustilagonoidea, Colletotrichum, Sphaceloma, Marssonina, Pestalotia, Phoma, Phompsis, Phyllosticta, Macrophoma, Septoria, Diplodia, Ascochyta, Rhizoctonia, Scerotium…

Bệnh nấm thực vật là những bệnh hay gặp nhất, cũng nghiêm trọng nhất, gây ra tổn thất kinh tế cũng lớn nhất. Ở nước ta thường xuyên gặp các bện do nấm như bệnh đạo ôn, bệnh lúa von, bệnh gỉ sắt… Nhiều loài nấm trong cùng một bộ hay một họ có thể gây ra các bệnh thực vật, như nấm thuộc bộ Uredinales và nấm thuộc họ Ustilaginaceae. Có tới 20.000 lòai nấm thuộc bộ Uredinales và 1000 loài nấm thuộc họ Ustilaginaceae đã được mô tả. Các lòai nấm đó đều là nấm đảm (Basidiomycetes), có chu trình sống hết sức phức tạp. Nấm gây bệnh thực vật có thể nhiễm ở nhiều bộ phận khác nhau, dẫn đến nhiều bệnh thực vật khác nhau (bệnh gỉ sắt, bệnh phấn đen, bệnh héo úa, bệnh thối rữa, bệnh đạo ôn, bệnh xoắn lá, bệnh đốm hoa, bệnh u rễ…

Cần nhấn mạnh đến ứng dụng của trực khuẩn Agrobacterium tumefacciens trong sinh học phân tử thực vật hiện đại. Chúng xâm nhập thực vật qua vết thương hình thành khối u ở rễ cây. Đặc tính này của trực khuẩn do plasmid Ti điều khiển, những chủng thiếu plasmid này không gây bệnh cho thực vật được. Plasmid Ti chứa nhóm gen vir sinh ra protein cần thiết cho việc di chuyển t-DNA, nhóm gen đó được thể hiện do hợp chất phenol đặc hữu của thực vật (do mô bị tổn thương sinh ra ) khởi động, từ đó dẫn đến việc chuyển dịch vật chất di truyền từ vi khuẩn sang tế bào thực vật, rồi vào nhân của tế bào thực vật, kết hợp với nhiễm sắc thể thực vật. Vì vậy có thể sử dụng plasmid như thể vận chuyển clone trong công nghệ di truyên thực vật: nối gen đích với plasmid Ti, qua đó vận chuyển gen đích vào trong tế bào thực vật và kết hợp với nhiễm sắc thể thực vật, từ đó mang lại đặc điểm và chức năng mới cho thực vật. Nghiên cứu những plasmid như plasmid Ti mang ý nghĩa quan trọng về lý thuyết và có giá trị ứng dụng rất cao về thực tiễn.

Tác dụng tương hỗ giữa vi sinh vật và động vật

Đại đa số tác dụng qua lại giữa vi sinh vật và động vật là quan hệ cùng có lợi. Quan hệ công sinh giữa vi sinh vật và nhóm loài động vật bao gồm trao đổi dinh dưỡng, giúp động vật tiêu hóa những thức ăn khó tiêu (đặc biệt là chất xơ- cellulose), sinh ra vitamine và amino acid, chống đề kháng với vi sinh vật gây bệnh, duy trì nơi trú ngụ thích hợp v.v…Vi sinh vật cũng có thể là vật gây bệnh cho động vật, sinh ra độc tố , gây ra những bệnh nghiêm trọng, thậm chí gây thành các dịch bệnh. Quan hệ qua lại giữa vi sinh vật và động vật có thể tóm tắt thành mấy điểm sau đây