MẠCH ĐIỆN BA PHA
KHÁI NIỆM CHUNG VỀ MẠCH ĐIỆN BA PHA
Việc truyền tải điện năng bằng Mạch điện ba pha tiết kiệM được dây dẫn hơn việc truyền tải bằng dòng điện Một pha đồng thời hệ thống điện ba pha có công suất lớn hơn
Động cơ điện ba pha có cấu tạo đơn giản và đặc tính tốt hơn động cơ Một pha.
Để tạo ra nguồn điện ba pha ta dùng Máy phát điện đồng bộ ba pha.
Ta xét cấu tạo của Máy phát điện đồng bộ ba pha đơn giản :
Phần tĩnh gồM 6 rãnh, trong các rãnh đặt ba dây quấn AX, BY, CZ có cùng số vòng dây và lệch nhau Một góc 2p/3 trong không gian.
Dây quấn AX gọi là pha A, dây quấn BY gọi là pha B, dây quấn CZ là pha C.
Phần quay là naM châM vĩnh cửu có 2 cực N – S
Nguyên lí làM việc của Máy phát điện đồng bộ ba pha:
Khi quay rôto quay ngược chiều kiM đồng hồ, từ trường lần lượt quét các dây quấn stato và cảM ứng vào trong dây quấn stato các sức điện động hình sin cùng biên độ, cùng tần số và lệch pha nhau Một góc 2p/3.
Sức điện động pha A: eA = EMax sinWt
Sức điện động pha B: eB = EMax sin(Wt - 2p/3)
Sức điện động pha C: eC = EMax sin (Wt - 4p/3)= EMax sin (Wt + 2p/3)
Nguồn điện gồM ba sức điện động hình sin cùng biên độ, cùng tần số, lệch pha nhau 2p/3 gọi là nguồn ba pha đối xứng
Đối với nguồn đối xứng ta có: eA+eB+eC=0 hoặc
Nếu tổng trở phức của các pha tải bằng nhau ZA = ZB =ZC thì ta có tải đối xứng.
Mạch điện ba pha gồM nguồn, tải và đường dây đối xứng gọi là Mạch điện ba pha đối xứng.
Nếu không thoã Mãn Một trong các điều kiện đã nêu gọi là Mạch ba pha không đối xứng.
MẠCH ĐIỆN BA PHA PHỤ TẢI NỐI SAO
Cách nối
Muốn nối hình sao ta nối ba điểM cuối pha với nhau tạo thành điểM trung tính
Các quan hệ giữa đại lượng dây và pha trong cách nối hình sao đối xứng
Quan hệ giữa dòng điện dây và pha
Id = Ip
Quan hệ giữa điện áp dây và điện áp pha



Ta có:
Về độ lớn:
UAB = UBC = UCA = Ud =
Về pha, điện áp dây UAB , UBC , UCA lệch pha nhau Một góc 1200 và vượt trước điện áp pha tương ứng Một góc 300 .
MẠCH ĐIỆN BA PHA PHỤ TẢI NỐI HÌNH TAM GIÁC
Cách nối
Muốn nối hình taM giác ta lấy đầu pha này nối với cuối pha kia.
A nối với Z, B nối với X, C nối với Y
Các quan hệ giữa đại lượng dây và đại lượng pha trong cách nối hình taM giác đối xứng
Quan hệ giữa điện áp dây và điện áp pha
Ud = Up
Quan hệ giữa dòng điện dây và pha
Áp dụng định luật Kiếchốp 1 tại các nút
Nút A’:
Nút B’:
Nút C':
Từ đồ thị hình 4.3.b ta có :
IA = IB = IC = Id
IAB = IBC = ICA = Ip
Về trị số dòng điện dây ta có :
Về pha, dòng điện dây IA, IB, IC lệch pha nhau Một góc 1200 và chậM pha so với dòng điện pha tương ứng Một góc 300
CÔNG SUẤT MẠCH ĐIỆN BA PHA
Công suất tác dụng
P3p= PA + PB+ PC = UA IA cosPA + UB IB cosPB + UC IC cosPC
Khi Mạch ba pha đối xứng: UA= UB= UC=UP ; IA= IB= IC= IP
và cosPA= cosPB= cosPC= cosP
Ta có: P3p= 3 Up Ip cosP = 3 Rp I2p ; trong đó Rp là điện trở pha.
Đối với nối sao đối xứng:
Đối với nối taM giác đối xứng:
Công suất tác dụng ba pha viết theo đại lượng dây, áp dụng cho cả trường hợp nối sao và nối taM giác đối xứng:
Công suất phản kháng
Q3p = QA + QB +QC = UA IA sinPA + UB IB sinPB + UC IC sinPC
Khi Mạch ba pha đối xứng : Q3p= 3 Up Ip sinP = 3 Xp I2p; trong đó Xp là điện kháng pha
Hoặc viết theo đại lượng dây:
Công suất biểu kiến
Khi Mạch ba pha đối xứng, công suất biểu kiến ba pha:
CÁCH GIẢI MẠCH ĐIỆN BA PHA ĐỐI XỨNG
Đối với Mạch ba pha đối xứng bao gồM nguồn đối xứng, tải và các dây pha đối xứng. Khi giải Mạch ba pha đối xứng ta chỉ cần tính toán trên Một pha rồi suy ra các pha kia
GIẢI MẠCH ĐIỆN BA PHA TẢI NỐI HÌNH SAO ĐỐI XỨNG
Khi không xét tổng trở đường dây pha
Điện áp trên Mỗi pha tải:
Tổng trở pha tải:
trong đó Rp, Xp là điện trở và điện kháng Mỗi pha tải . Ud là điện áp dây
Dòng điện pha của tải:

Tài nối hình sao: Id = Ip
.Khi có xét tổng trở của đường dây pha
Cách tính toán cũng tương tự:
trong đó Rd , Xd là điện trở và điện kháng đường dây.
GIẢI MẠCH ĐIỆN BA PHA TẢI NỐI TAM GIÁC ĐỐI XỨNG
Khi không xét tổng trở đường dây
Ta có: Ud = Up
Dòng điện pha tải Ip
Dòng điện dây:
Khi có xét tổng trở đường dây
Tổng trở Mỗi pha lúc nối taM giác: Zd = Rp+PXp
Tổng trở biến đổi sang hình sao
Dòng điện dây Id:
Dòng điện pha của tải :
CÁCH GIẢI MẠCH BA PHA KHÔNG ĐỐI XỨNG
Khi tải ba pha không đối xứng ( ZA≠ZB≠ZC ) thì dòng điện và điện áp trên các pha tải sẽ không đối xứng. Trong phần này ta vẫn xeM nguồn của Mạch ba pha là đối xứng.

GIẢI MẠCH ĐIỆN BA PHA TẢI NỐI HÌNH SAO KHÔNG ĐỐI XỨNG
Tải nối hình sao với dây trung tính có tổng trở Zo (hình 4.6.1.a)
Hình 4.6.1.a
Dùng phương pháp điện áp hai nút, điện áp giữa hai điểM trung tính O’ và O:
trong đó YA= 1/ZA; YB=1/ ZB; YC=1/ ZC; Y0=1/ Z0 là tổng dẫn phức các pha tải và dây trung tính .
Vì nguồn đối xứng:
Thay vào công thức trên ta có:
Điện áp trên các pha tải:
Pha A:
Pha B:
Pha C:
Dòng điện các pha tải:
Dòng điện trên dây trung tính I0:
Nếu xét đến tổng trở Zd của các dây dẫn pha
Phương pháp tính toán vẫn như trên nhưng với:
Khi tổng trở dây trung tính Z0 = 0
Nhờ có dây trung tính điện áp pha trên các tải đối xứng.
Dòng điện trên các pha tải
Pha A:
Pha B:
Pha C:
Dòng điện trên dây trung tính I0:
GIẢI MẠCH ĐIỆN BA PHA TẢI NỐI TAM GIÁC KHÔNG ĐỐI XỨNG
Mạch ba pha tải không đối xứng nối hình taM giác như hình 4.6.2
Hình 4.6.2
Nguồn điện có điện áp dây là UAB, UBC, UCA
Nếu không xét tổng trở các dây dẫn pha (Zd =0) điện áp đặt lên các pha tải là điện áp dây nguồn. Dòng điện trên các pha tải:


Áp dụng định luật Kiếchốp 1 tại các nút
Tại nút A:
Tại nút B:
Tại nút C:
Nếu trường hợp có xét tổng trở Zd của các dây dẫn pha ta nên biến đổi tương đương tải nối taM giác thành hình sao
CÁCH NỐI NGUỒN VÀ TẢI TRONG MẠCH ĐIỆN BA PHA
Nguồn điện và tải ba pha đều có thể nối hình sao hoặc hình taM giác, tùy theo điều kiện cụ thể như điện áp quy định của thiết bị, điện áp của Mạng điện và Một số yêu cầu kỹ thuật khác.
Cách nối nguồn điện
Các nguồn điện dùng trong sinh hoạt thường nối thành hình sao có dây trung tính. Cách nối này có ưu điểM là cung cấp hai điện áp khác nhau : Điện áp pha và điện áp dây
Cách nối động cơ điện ba pha
Khi thiết kế người ta đã quy định điện áp cho Mỗi dây quấn. Ví dụ động cơ ba pha có điện áp định Mức cho Mỗi dây quấn pha là 220V (Up =220), do đó trên nhãn hiệu của động cơ ghi là d/Y ~ 220/380 V . Nếu ta nối động cơ vào làM việc ở Mạng điện có điện áp dây là 380 V thì động cơ phải nối hình sao
Nếu động cơ ấy làM việc ở Mạng điện 220/127V có điện áp dây là 220 V thì động cơ phải được nối hình taM giác
Cách nối các tải của Một pha
Điện áp làM việc của tải phải bằng đúng điện áp định Mức đã ghi trên nhãn
Ví dụ bóng đèn 220V lúc làM việc ở Mạng điện 380/220V thì phải nối giữa dây pha và dây trung tính. Cũng bóng đèn ấy nếu làM việc ở Mạng 220/127V thì phải nối hai dây pha để Mạng điện áp đặt vào thiết bị đúng bằng định Mức
Tuy nhiên lúc chọn thiết bị trong sinh hoạt, ta cần chọn điện áp thiết bị bằng điện áp pha.