Web3 là một thuật ngữ mô tả phiên bản tiếp theo của Internet, một phiên bản được xây dựng trên công nghệ chuỗi khối (blockchain) và được người dùng kiểm soát chung.
Liệu phiên bản web thứ ba có mang lại một cuộc cách mạng sau hai phiên bản web trước, Web1 và Web2 không? Internet luôn phát triển và thay đổi, chúng ta ai cũng biết điều đó. Nhưng không chỉ những trang web và nền tảng đang liên tục phát triển; chính những mã code dùng để xây dựng Internet cũng đang không ngừng đổi mới. Trong những năm vừa qua, một số nhà hoạt động công nghệ của tương lai (hay còn gọi là tech futurist, những người hướng tới sự phát triển của công nghệ tương lai) đã bắt đầu coi Web3, một thuật ngữ dựng nên bởi nhà Khoa học máy tính Gavin Wood, như là một dấu hiệu của những điều mới mẻ sắp xảy ra. Web3 là một lý tưởng về một nền tảng Internet hoàn toàn mới và phi tập trung, xây dựng bởi công nghệ chuỗi khối blockchain, với các sổ cái được phân tán và kiểm soát chung bởi tất cả những người tham gia. Hay nói theo cách khác, Web3 là một nền Internet không bị ràng buộc bởi bất kỳ bên trung gian nào, mà ai trong chúng ta cũng có thể nắm phần kiểm soát nó. Do bản tính tập thể của blockchain, nếu và khi Web3 đã chính thức xuất hiện – dù hiện tại các yếu tố cấu thành nó đã sẵn sàng để đi vào hoạt động rồi – theo lý thuyết thì Web3 sẽ đánh dấu một kỷ nguyên mới của Internet, một kỷ nguyên mà quyền sử dụng và truy cập được kiểm soát hoàn toàn bởi các mạng lưới do cộng đồng quản trị, thay vì mô hình Internet tập trung Web2 hiện tại với hàng loạt các công ty và tập đoàn lớn chủ trì và thống trị.
Động lực xung quanh các thành phần của Web3 đã tăng lên đáng kể kể từ năm 2018, trong các lĩnh vực như đầu tư vốn cổ phần, tìm kiếm trực tuyến, hồ sơ bằng sáng chế, ấn phẩm khoa học, vị trí tuyển dụng và báo chí. Ngành dịch vụ tài chính đã đi đầu trong các công nghệ và tài sản Web3 mới nổi: có thời điểm, khối lượng giao dịch hàng ngày được xử lý trên cái gọi là sàn giao dịch tài chính phi tập trung ấy đã vượt quá 10 tỷ USD. Và rồi sự phát triển ấy sẽ dần hòa hợp và hiện hữu.
Nếu bạn vẫn chưa chắc chắn Web3 là gì thì đừng lo, bạn không đơn độc! Theo một cuộc khảo sát của Harvard Business Review năm 2022, gần 70% trong số hơn 50.000 phản hồi cho biết họ không biết Web3 là gì. Trong phần Giải thích này, bạn sẽ tìm hiểu thêm về Web3, những nguy hiểm và khả năng của nó cũng như khi nào–hoặc liệu–nó sẽ thành hiện thực.
Web1 và Web2 là gì?
Vì chúng ta đã nói về Web3 nên chắc chắn phải có sự có mặt của Web1 và Web2, và bạn nên hiểu chúng là gì trước. Web1 là bản nháp đầu tiên của Internet và đã phổ biến rộng rãi vào những năm 1990 và đầu những năm 2000. Phần lớn Web1 được xây dựng bằng cách sử dụng "các giao thức mở", là những cách trao đổi thông tin có thể được sử dụng bởi bất kỳ cá nhân nào, thay vì chỉ một thực thể hoặc tổ chức. Hồi đó, mọi người chủ yếu sử dụng Internet để đọc web và trò chuyện với bạn bè hoặc người lạ trên mạng. Khi Web1 phát triển, các cá nhân và công ty bắt đầu sử dụng Internet ngày càng nhiều cho thương mại điện tử cũng như cho nghiên cứu khoa học và học thuật.
Web2 xuất hiện vào giữa những năm 2000, khi một loạt các công ty internet mới – điển hình như Facebook, Twitter (nay là X) và Wikipedia– đã trao quyền cho người dùng tạo nội dung của riêng họ. Nhưng cái giá phải trả cho những “nền tảng phần mềm xã hội mới nổi” được sử dụng miễn phí này, như nhà khoa học nghiên cứu Andrew McAfee của MIT đã mô tả trong cuộc phỏng vấn hàng quý của McKinsey năm 2009—một chi phí mà nhiều người dùng không hề biết. Các công ty này kiếm tiền từ hoạt động và dữ liệu của người dùng bằng cách bán chúng cho các nhà quảng cáo trong khi vẫn giữ quyền kiểm soát các quyết định độc quyền về chức năng và quản trị.
Những công nghệ nào hỗ trợ Web3?
Web3 mô tả Internet sẽ trông như thế nào được xây dựng trên các loại công nghệ mới. Dưới đây là ba thứ chính:
- Chuỗi khối (Blockchain). Chuỗi khối là một sổ cái phi tập trung, phân tán kỹ thuật số tồn tại trên mạng máy tính và tạo điều kiện ghi lại các giao dịch. Khi dữ liệu mới được thêm vào mạng, một khối mới sẽ được tạo và gắn vĩnh viễn vào chuỗi. Tất cả các nút trên blockchain sau đó được cập nhật để phản ánh sự thay đổi. Điều này có nghĩa là hệ thống không phải chịu một điểm kiểm soát hoặc lỗi nào.
- Hợp đồng thông minh. Hợp đồng thông minh là các chương trình phần mềm được thực thi tự động khi đáp ứng các điều kiện cụ thể, giống như các điều khoản được người mua và người bán thỏa thuận. Hợp đồng thông minh được thiết lập bằng mã trên blockchain không thể thay đổi.
- Tài sản kỹ thuật số và mã thông báo. Đây là những mặt hàng có giá trị chỉ tồn tại ở dạng kỹ thuật số. Chúng có thể bao gồm tiền điện tử, stablecoin, tiền kỹ thuật số của ngân hàng trung ương (CBDC) và NFT (mã thông báo không thể thay thế). Chúng cũng có thể bao gồm các phiên bản tài sản được mã hóa, bao gồm những thứ có thật như tác phẩm nghệ thuật hoặc vé xem buổi hòa nhạc hoặc sự kiện thể thao.
Sau này, chúng ta sẽ xem mỗi công nghệ này được sử dụng như thế nào trong thực tế với các ví dụ thực tế về các sản phẩm được Web3 hỗ trợ.
Web3 khác với Web2 như thế nào?
Trong kỷ nguyên Web2, quyền kiểm soát—đối với các giao dịch, nội dung và dữ liệu—được tập trung vào các tập đoàn công nghệ. Về lý thuyết, điều đó sẽ thay đổi với sự ra đời của Web3. Các nhà truyền giáo tin rằng trong kỷ nguyên Web3, người dùng sẽ có quyền kiểm soát thông tin của chính mình mà không cần thông qua các bên trung gian như chúng ta thấy ngày nay. Web3 có thể thay đổi cách quản lý thông tin, cách kiếm tiền từ internet và thậm chí có thể thay đổi cách các tập đoàn dựa trên web hoạt động.
Một điểm khác biệt giữa hai người là cách họ tiếp cận niềm tin. Trong Web2, một giao dịch—cho dù đó là trao đổi tiền hay thông tin—dựa vào hai bên (và thường là cả người điều phối trung tâm) tin tưởng lẫn nhau về thông tin được chia sẻ. Ngược lại, Web3 không yêu cầu người dùng phải tin tưởng lẫn nhau. Thay vào đó, công nghệ này được thiết kế để giao dịch chỉ được thực hiện nếu đáp ứng một số tiêu chí nhất định và dữ liệu được xác minh.
Đây là một ví dụ lý thuyết để giúp minh họa cách giao dịch Web3 có thể hoạt động. Hãy tưởng tượng rằng ai đó đang tìm mua vé xem hòa nhạc trên thị trường bán lại. Người này trước đây đã từng bị người bán vé giả lừa đảo; cô tin rằng người đó đang bán vé thật và gửi tiền cho người đó, sau đó người đó đã lấy trộm. Lần này, cô quyết định dùng thử dịch vụ trao đổi vé dựa trên blockchain, hỗ trợ Web3. Trên các trang web này, mỗi vé đều được gán một danh tính duy nhất, bất biến và có thể xác minh được gắn với một người thực. Trước khi người xem buổi hòa nhạc mua vé của cô ấy, phần lớn các nút trên mạng sẽ xác thực thông tin đăng nhập của người bán, đảm bảo rằng vé trên thực tế là có thật. Cô ấy mua vé và thưởng thức buổi hòa nhạc.
Crypto đã phải đối mặt với một vài trở ngại. Điều này có ý nghĩa gì với Web3?
Thị trường tiền điện tử đang phải đối mặt với một tương lai không chắc chắn: vào năm 2022, nó mất hơn 50% vốn hóa thị trường do một số loại tiền tệ mất giá trị và nhiều sàn giao dịch tiền điện tử đóng cửa. Đúng là tiền điện tử và Web3 đều được xây dựng trên chuỗi khối. Nhưng đừng đánh đồng Web3 với tiền điện tử: nhiều các lĩnh vực trong nền tảng Web3 vẫn đang được tiếp tục phát triển. Điển hình như những số liệu của năm 2022 này như sau:
- Doanh số bán NFT đã tăng 68%, mặc dù có sự chậm lại trong nửa cuối năm. NFT là biểu diễn kỹ thuật số của một tài sản được lưu trữ trên blockchain. Bởi vì theo định nghĩa, NFT là không thể thay thế được, nghĩa là nó không thể bị sao chép, nên nó đóng vai trò là bằng chứng kỹ thuật số về quyền sở hữu mà sau đó có thể được mua hoặc bán.
- Số lượt tải xuống công cụ cốt lõi cho Ethereum đã tăng 87%. Ethereum là một chuỗi khối hợp đồng thông minh - smart contract blockchain; các công cụ cốt lõi là những gì các nhà phát triển cần để làm việc với nó.
- Khối lượng thanh toán stablecoin trên chuỗi đã tăng hơn 50%. Stablecoin là một loại tiền điện tử riêng tư, ổn định được gắn với một loại tiền tệ, hàng hóa hoặc công cụ tài chính khác.
- Số lượng người dùng tích cực chơi trò chơi trên Web3 đã tăng 60%.
- Thị trường token hóa toàn cầu tăng khoảng 23%. Token hóa là quá trình NFT được tạo ra và có khả năng ảnh hưởng đến cấu trúc của dịch vụ tài chính và thị trường vốn.
Một số ví dụ về Web3 trong thế giới thực là gì?
Số lượng giao dịch được Web3 hỗ trợ vẫn đang tăng lên. Dưới đây là bốn ví dụ đã được ghi nhận trong Báo cáo Triển vọng Xu hướng Công nghệ của McKinsey cho năm 2023:
- Vào tháng 11 năm 2022, JPMorgan Chase đã thực hiện giao dịch blockchain xuyên biên giới đầu tiên, liên quan đến tiền gửi bằng đô la Singapore và đồng yên Nhật được mã hóa. Giao dịch này là một phần của Project Guardian, sự hợp tác giữa JPMorgan Chase và DBS Bank.
- Securitize, một công ty chứng khoán tài sản kỹ thuật số, hợp tác với công ty đầu tư toàn cầu KKR để ra mắt quỹ mã hóa được phát hành trên chuỗi khối Avalanche. Token hóa mở ra vốn cổ phần tư nhân cho nhiều nhà đầu tư cá nhân hơn bằng cách số hóa các hoạt động và giảm mức đầu tư tối thiểu.
- 100 Thieves, một thương hiệu thể thao điện tử và phong cách sống, đã tặng NFT vòng cổ kim cương cho người hâm mộ nếu họ tạo ví kỹ thuật số trên nền tảng này trong vòng 75 giờ. Hơn 300.000 người đã đổi NFT.
- Sau khi mua lại studio Web3 RTFKT vào năm 2021, Nike đã ra mắt nền tảng Web3 của riêng mình vào năm 2022 có tên .Swoosh và từ đó đã cung cấp NFT dựa trên blockchain cho khách hàng. Nền tảng .Swoosh được thiết kế để đóng vai trò là trung tâm giới thiệu sản phẩm mới, đồng thời là không gian để khách hàng chia sẻ các thiết kế trang phục ảo.
Web3 liệu có giống với metaverse không?
Không hẳn. Theo nhà công nghệ Matthew Ball, Web3 đề cập đến kiến trúc hệ thống và cơ sở dữ liệu phi tập trung, trong khi metaverse là một mô hình mới về điện toán và kết nối mạng. Cả hai đều có thể thành công với những gì chúng ta trải nghiệm trên Internet ngày nay, nhưng còn một chặng đường dài trước khi điều đó xảy ra.
Một số mối lo ngại xung quanh Web3 là gì?
Công nghệ Web3 đã được những người tiên phong về công nghệ áp dụng. Nhưng những người áp dụng Web3 ban đầu phải đối mặt với một số thách thức, có nhiều khả năng sẽ xảy ra hơn khi các công cụ hỗ trợ Web3 trở nên phổ biến hơn. Hiện tại, những thách thức bao gồm:
- Quy định phát triển. Các nhà chức trách đang phát triển các phương pháp tiếp cận của họ để quản lý các vấn đề như bảo vệ người tiêu dùng và nhà đầu tư, tính hợp pháp và khả năng thực thi của các hợp đồng dựa trên blockchain cũng như các tiêu chuẩn hiểu biết về khách hàng và chống rửa tiền.
- Đề xuất giá trị và trải nghiệm người dùng. So với các sản phẩm Web2 đã được tinh chỉnh trong hơn hai thập kỷ phát triển, Web3 có tiêu chuẩn trải nghiệm người dùng tương đối kém. Tiện ích của các sản phẩm Web3, chẳng hạn như NFT, vẫn chưa rõ ràng đối với nhiều người tiêu dùng và doanh nghiệp.
- Công cuộc bảo vệ người tiêu dùng. Trong bối cảnh một số dự án Web3 thất bại gần đây, việc bảo vệ người tiêu dùng và nhà đầu tư đang trở thành tâm điểm của các cơ quan quản lý và công chúng.
Web3 không phải là giải pháp khắc phục tất cả các vấn đề xảy ra với Web2. Trên thực tế, chúng ta có thể sẽ phải làm việc chăm chỉ hơn để giải quyết những vấn đề cũ tương tự theo những cách mới mà thế hệ Internet mới này yêu cầu.