TÀI LIỆU

AI Trong Văn Học: Công Cụ Hỗ Trợ Hay Thách Thức Đối Với Sự Sáng Tạo?

Business

Ngày 31 tháng 10 năm 2024, tại Harvard, một cuộc tranh luận sôi nổi đã diễn ra với chủ đề “Bạn có nên trở thành một chatbot văn học không?”. Sự kiện này, nằm trong khuôn khổ sáng kiến thúc đẩy đối thoại dân sự và trí tuệ, quy tụ hai tiếng nói nổi bật trong lĩnh vực văn chương: Laura Kipnis, nhà phê bình văn hóa và tác giả, và Claire Messud, giảng viên cao cấp về tiểu thuyết tại Harvard. Trọng tâm của cuộc đối thoại xoay quanh câu hỏi: Trí tuệ nhân tạo (AI) có nên được coi là một công cụ hữu ích trong phân tích và trải nghiệm văn học?

Quan điểm ủng hộ: AI như một công cụ tiếp cận văn học

Laura Kipnis đã chia sẻ về trải nghiệm khi được một ứng dụng AI thuê để ghi âm 12 giờ bình luận về Romeo và Juliet, nhằm huấn luyện một chatbot giả lập giọng điệu của cô. Ứng dụng này cho phép người dùng đọc các tác phẩm kinh điển trong khi trò chuyện với AI đóng vai một "hướng dẫn viên" văn học, mang lại trải nghiệm như một buổi học kèm riêng. Kipnis cho rằng, AI có thể giúp nhiều người tiếp cận văn học, đặc biệt là những người không quen thuộc với các tác phẩm kinh điển hoặc cảm thấy chúng khó hiểu.

Theo cô, mục tiêu không phải là tạo ra một sản phẩm “xuất sắc một cách nguyên bản,” mà là thúc đẩy sự tham gia và hứng thú của độc giả với văn học. Kipnis cũng lập luận rằng AI phản ánh và tăng cường các mối quan hệ xã hội hiện có, thay vì tự nó tạo ra những biến đổi xã hội. Cô đề xuất đối xử với AI như một tiện ích công cộng, nhấn mạnh rằng kháng cự AI không làm thay đổi động lực kinh tế đứng sau sự phát triển của công nghệ này.

Quan điểm phản đối: Giá trị của ý thức cá nhân trong văn học

Trái ngược với Kipnis, Claire Messud bày tỏ sự hoài nghi sâu sắc về vai trò của AI trong văn học. Cô chỉ trích việc sử dụng chatbot, cho rằng nó thiếu đi sự độc đáo và sắc thái mà một ý thức con người mang lại khi đọc và phân tích văn bản. Messud cho rằng điều làm văn học trở nên đặc biệt chính là sự lựa chọn từ ngữ có chủ ý và những quyết định độc đáo của tác giả, thứ mà AI không thể tái hiện một cách thực sự.

Messud cũng cảnh báo rằng việc coi việc sử dụng AI là điều không thể tránh khỏi sẽ củng cố tư tưởng rằng công nghệ này phải được chấp nhận bất chấp những hậu quả tiêu cực tiềm tàng. Cô nêu bật sự mâu thuẫn trong việc ứng dụng AI như Rebind, nơi Kipnis ghi âm bình luận, vì đây chính là một ví dụ điển hình của việc chạy theo lợi nhuận mà Kipnis đã chỉ trích.

Cuộc tranh luận rộng hơn: AI và tương lai của giáo dục văn học

Trong phần Hỏi & Đáp, các khán giả cũng tham gia thảo luận về các khía cạnh xã hội và giáo dục của việc áp dụng AI. Một số người cho rằng AI có thể mang lại cơ hội công bằng hơn cho giáo dục ở các khu vực thiếu tài nguyên, trong khi những người khác lo ngại rằng nó có thể làm phân tán sự chú ý khỏi việc đầu tư vào hệ thống giáo dục truyền thống.

Một ví dụ điển hình là chatbot giả lập tác giả John Banville, hiện đang cung cấp bình luận về Dubliners của James Joyce. Mặc dù nó mang đến một số góc nhìn thú vị với phong cách hài hước đặc trưng, nhưng chất lượng nội dung của chatbot bị Messud chỉ trích là “mỏng về mặt trí tuệ” và lặp đi lặp lại.

Kết luận: AI – Công cụ bổ trợ hay mối đe dọa đối với sáng tạo?

Cuộc tranh luận này phản ánh một vấn đề lớn hơn trong lĩnh vực giáo dục và văn hóa: liệu AI có thể và nên đóng vai trò gì trong việc tiếp cận và hiểu biết văn học? Trong khi Kipnis nhấn mạnh tiềm năng của AI trong việc mở rộng cánh cửa đến với văn học cho đại chúng, Messud đặt câu hỏi về giá trị sâu sắc mà chỉ con người mới có thể mang lại.

Từ đó, câu hỏi đặt ra cho các nhà làm giáo dục và quản lý là: Làm thế nào để sử dụng AI một cách hiệu quả, trong khi vẫn bảo vệ các giá trị cốt lõi của giáo dục và sáng tạo văn học? Có lẽ, câu trả lời nằm ở sự cân bằng giữa việc tận dụng công nghệ và giữ gìn bản sắc cá nhân trong quá trình học tập và thưởng thức văn chương.

Lời bàn

Sau khi cuộc thảo luận này diễn ra, chúng tôi đã đặt ra một câu hỏi, đó là: "Đứng trước những quan điểm đối lập như thế này, thì thông thường các nhà làm giáo dục sẽ cân nhắc ra quyết định như thế nào?"

Và sau đây là những gì nhận được khi chúng tôi đối thoại với ChatGPT, và chúng tôi cho rằng đây là phản hồi hợp lý.

Khi đối mặt với các quan điểm đối lập như trong bài báo, các nhà làm giáo dục thường xem xét một cách cẩn thận dựa trên các yếu tố sau trước khi đưa ra quyết định:

1. Mục tiêu giáo dục

  • Khuyến khích tiếp cận và tham gia: Nếu mục tiêu là giúp nhiều học sinh tiếp cận với các tác phẩm văn học kinh điển, đặc biệt ở những nơi có ít nguồn lực, công nghệ AI có thể được sử dụng như một công cụ hỗ trợ. Chatbot cung cấp bình luận hoặc hướng dẫn giúp học sinh dễ dàng hiểu và tương tác với nội dung khó.
  • Bảo vệ tính độc đáo và tư duy phản biện: Nếu mục tiêu là phát triển tư duy phân tích và sáng tạo, nhà giáo dục có thể ưu tiên các phương pháp truyền thống, nhấn mạnh vào trải nghiệm cá nhân và sự hướng dẫn từ con người.

2. Tính công bằng và khả năng tiếp cận

AI có thể mang lại lợi ích lớn ở các khu vực thiếu giáo viên giỏi hoặc tài liệu phong phú. Nhà làm giáo dục có thể xem AI như một công cụ giúp thu hẹp khoảng cách giáo dục, miễn là nó được sử dụng song song với việc đầu tư vào con người và cơ sở hạ tầng.

3. Chất lượng nội dung và hiệu quả học tập

  • Kipnis cho rằng AI có thể giúp thu hút học sinh nhờ sự tương tác, nhưng chất lượng nội dung của chatbot cần được đánh giá: liệu nó có thúc đẩy tư duy phản biện không, hay chỉ cung cấp những phản hồi hời hợt, lặp lại như Messud đã chỉ trích?
  • Các thử nghiệm và đánh giá thực tế về hiệu quả học tập sẽ được tiến hành để đảm bảo rằng AI không làm suy giảm chất lượng giáo dục.

4. Đạo đức và quản lý công nghệ

Việc sử dụng AI đặt ra các câu hỏi đạo đức về quyền riêng tư, quyền sở hữu trí tuệ (trong trường hợp sử dụng tác phẩm của các tác giả mà không được phép) và mục đích sử dụng công nghệ. Các nhà làm giáo dục cần cân nhắc các quy định để đảm bảo rằng AI được triển khai một cách công bằng và minh bạch.

5. Kết hợp hai cách tiếp cận

Trong nhiều trường hợp, nhà làm giáo dục có thể chọn một hướng tiếp cận lai:

  • Dùng AI như một công cụ hỗ trợ ban đầu để thu hút học sinh.
  • Sau đó, tăng cường hướng dẫn trực tiếp từ giáo viên hoặc các hoạt động học tập tập trung vào phân tích sâu và tư duy sáng tạo.

Quyết định cuối cùng thường sẽ dựa trên sự cân bằng giữa lợi ích công nghệ và giá trị giáo dục cốt lõi.