Chương 3: So sánh DePIN với các mô hình Web3 khác

3.1 Web3 không chỉ là DeFi hay NFT

Từ 2020 đến 2022, Web3 trong mắt công chúng gần như đồng nghĩa với tiền số (crypto), đặc biệt là:

• DeFi (Decentralized Finance): hệ thống tài chính không cần trung gian, với các giao thức như Uniswap, Aave, Compound.

• NFT (Non-Fungible Token): tài sản số duy nhất đại diện cho sở hữu nội dung (nghệ thuật, game, âm nhạc…).

• DAO (Decentralized Autonomous Organization): tổ chức phi tập trung vận hành bằng smart contract.

Các lĩnh vực này đều có điểm chung:

• Thuần túy hoạt động trên không gian số (on-chain).

• Giá trị được tạo ra từ thông tin, dữ liệu, giao dịch.

• Rào cản gia nhập thấp (chỉ cần ví và kết nối Internet).

Tuy nhiên, chính vì thiếu liên kết với tài nguyên vật lý, những mô hình này dễ rơi vào bong bóng tài chính, khó chứng minh tác động thực tế trong đời sống hàng ngày.

DePIN – bằng cách kết nối Web3 với thế giới vật lý – mang đến một chiều kích hoàn toàn mới.

3.2 DePIN: Web3 gắn với “thép và xi măng”

DePIN khác biệt căn bản với DeFi, NFT và các mô hình Web3 khác ở ba điểm cốt lõi:

Từ góc nhìn hệ sinh thái, DePIN chính là lớp vật lý (physical layer), bổ sung cho lớp logic và tài chính mà Web3 trước đó đã xây dựng.

3.3 Tokenomics trong DePIN: Sự khác biệt trong cơ chế khuyến khích

Hầu hết các hệ sinh thái Web3 sử dụng token như một phương tiện giao dịch hoặc một đơn vị quản trị (governance).

Với DePIN, token có vai trò kinh tế gắn trực tiếp với giá trị vật lý được cung cấp:

• Người dùng đầu tư thiết bị, cung cấp dịch vụ vật lý (Wi-Fi, cảm biến, GPU…).

• Giao thức ghi nhận dữ liệu hoặc mức độ đóng góp.

• Người tham gia được trả thưởng bằng token hoặc phí dịch vụ thực sự (thanh toán).

Do đó, DePIN cần thiết kế tokenomics cẩn trọng hơn rất nhiều: vừa đủ hấp dẫn để khuyến khích đầu tư hạ tầng, vừa không tạo bong bóng lạm phát hoặc mạng lưới “rỗng ruột”.

Trong khi một DeFi protocol có thể tăng trưởng bằng airdrop và TVL ảo, thì một dự án DePIN chỉ tồn tại nếu có người thật sự dùng thiết bị và hạ tầng đó để tạo ra giá trị thực.

3.4 Mối quan hệ giữa DePIN và các mô hình Web3 khác

Thay vì tách biệt, DePIN có thể tương hỗ sâu sắc với các lớp Web3 khác:

• DeFi + DePIN: các node DePIN có thể thế chấp tài sản (máy chủ, thiết bị IoT) để vay vốn, hoặc bán dịch vụ qua hợp đồng thông minh.

• NFT + DePIN: một thiết bị có thể được đại diện bằng NFT, giao dịch quyền sở hữu thiết bị một cách minh bạch (ví dụ: NFT đại diện cho một camera trong mạng Hivemapper).

• DAO + DePIN: các mạng lưới DePIN có thể vận hành như DAO – cộng đồng quản lý mạng viễn thông, năng lượng hoặc hạ tầng GPU.

Mô hình này mở ra khả năng “modular Web3”, nơi DePIN là “physical backend” cho các ứng dụng Web3 như game, tài chính, mạng xã hội, AI.

3.5 Điểm yếu và thách thức của DePIN

Dù giàu tiềm năng, DePIN cũng đối mặt với nhiều thách thức mà các mô hình Web3 truyền thống ít gặp:

• Vốn đầu tư ban đầu lớn: phải mua thiết bị, triển khai thực địa.

• Khó kiểm soát chất lượng dữ liệu: thiết bị không chuẩn, lạm dụng khai báo gian lận.

• Khả năng mở rộng phụ thuộc vào vật lý: không thể scale như smart contract thuần túy.

• Giao thoa với luật pháp và địa phương: nhiều dịch vụ nằm trong vùng xám pháp lý (như mạng viễn thông, bản đồ, năng lượng...).

Vì thế, một dự án DePIN cần kết hợp công nghệ Web3, thiết kế thị trường, hiểu biết phần cứng, và đôi khi cả chiến lược chính sách – điều ít thấy ở các dự án crypto thông thường.

3.6 Lời kết chương

DePIN là một nhánh tiến hóa độc đáo của Web3, nơi người dùng không chỉ là nhà giao dịch hay holder, mà trở thành người xây dựng và vận hành hạ tầng vật lý.

Nếu Web3 giai đoạn đầu là “cuộc cách mạng của dữ liệu phi tập trung”, thì DePIN là nỗ lực đưa cuộc cách mạng ấy xuống mặt đất, trở nên hữu hình, đo đếm được, và đụng chạm trực tiếp tới đời sống con người.

Ở chương tiếp theo, chúng ta sẽ khám phá hệ sinh thái DePIN theo từng lớp cấu trúc – từ thiết bị, phần mềm, dữ liệu, đến cơ chế thị trường – để thấy một mạng lưới DePIN thực sự được kiến tạo như thế nào.