Chương 6: Viễn thông và mạng không dây phi tập trung

Đỗ Ngọc Minh
Đỗ Ngọc Minh
Tác giả
Cập nhật: 18/06/2025

“Một ngày nào đó, bạn có thể đang dùng Internet 5G được phủ sóng bởi chính hàng xóm của mình – và họ sẽ được trả thưởng khi bạn kết nối.”

6.1 Tại sao mạng viễn thông cần được “phi tập trung hóa”?

Hệ thống mạng viễn thông hiện nay – từ phủ sóng 3G/4G/5G cho đến mạng Wi-Fi công cộng – vẫn chủ yếu do một số nhà mạng lớn sở hữu và triển khai. Mô hình này có một số vấn đề cốt lõi:

  • Chi phí CAPEX rất cao: Việc lắp đặt cột phát sóng, trạm 5G cần chi phí đầu tư lớn, đặc biệt là ở vùng sâu vùng xa.

  • Chậm phủ sóng và cập nhật: Nhà mạng không có động lực kinh tế để mở rộng đến những khu vực có mật độ dân cư thấp.

  • Thiếu minh bạch: Người dùng không biết mình đang trả phí cho điều gì, và ai hưởng lợi từ việc sử dụng dữ liệu của họ.

  • Phụ thuộc vào một số nhà cung cấp tập trung: Gây rủi ro về kiểm duyệt, gián đoạn, và bảo mật.

→ DePIN cung cấp một mô hình thay thế: mạng lưới viễn thông do chính người dùng xây dựng, mở rộng và duy trì, được thưởng bằng token nếu có người sử dụng thật.

6.2 Nguyên lý hoạt động của DePIN viễn thông

Mô hình chung của một mạng viễn thông phi tập trung dựa trên ba tầng:

  1. Thiết bị cung cấp dịch vụ (hotspot, node 5G, relay LoRa...)
    Người tham gia cài đặt thiết bị tại nhà hoặc nơi làm việc. Thiết bị này phát sóng để người dùng cuối có thể kết nối.

  2. Hệ thống ghi nhận đóng góp (proof-of-coverage, proof-of-data)
    Hạ tầng blockchain và oracle sẽ xác minh rằng thiết bị hoạt động thật, phát sóng thật, và có người dùng thật sử dụng.

  3. Cơ chế thưởng bằng token
    Token được phân phối theo thuật toán minh bạch, thường chia theo 3 yếu tố: độ phủ sóng, chất lượng kết nối, và lưu lượng thực tế.

6.3 Helium – Dự án tiên phong và biểu tượng của DePIN viễn thông

6.3.1 Hành trình từ IoT đến 5G

Helium ban đầu là mạng LoRaWAN (Long Range, Low Power) dành cho thiết bị IoT – như cảm biến theo dõi thú cưng, xe đạp, container. Người dùng mua thiết bị “Hotspot” (ví dụ như của Nebra hoặc Bobcat) và được trả token HNT khi cung cấp vùng phủ sóng có chất lượng.

Từ năm 2021, Helium mở rộng sang mạng 5G phi tập trung thông qua việc hợp tác với nhà cung cấp thiết bị như FreedomFi. Người dùng có thể triển khai trạm 5G mini (small cell) tại nhà và kiếm được MOBILE token.

6.3.2 Cơ chế xác minh đóng góp: Proof-of-Coverage

Helium sử dụng một hệ thống thông minh để xác minh rằng node thực sự hoạt động:

  • Các thiết bị được yêu cầu ping nhau để chứng minh vùng phủ sóng thật.

  • Dữ liệu sử dụng thực tế cũng được ghi nhận để thưởng MOBILE token thay vì chỉ "farm không".

→ Mô hình này vừa khuyến khích triển khai mạng mới, vừa chống spam và thiết bị giả.

6.3.3 Những con số nổi bật (đến 2025)

  • Hơn 1 triệu node LoRa từng được triển khai toàn cầu.

  • Hơn 10.000 node 5G đã được bật ở Mỹ.

  • Đã ký hợp đồng cung cấp dịch vụ 5G thực sự cho người dùng thông qua MVNO (nhà mạng ảo) – ví dụ: Helium Mobile.

6.4 Các dự án DePIN viễn thông khác đáng chú ý

Dự án Công nghệ Điểm nổi bật
Pollen Mobile 4G/5G + eSIM Tập trung vào khu vực đô thị, sử dụng token PCN để khuyến khích “builder” và “challenger” triển khai mạng
Grass Wi-Fi + Thu thập dữ liệu Trả thưởng token khi người dùng chia sẻ băng thông không dùng tới (phục vụ thu thập dữ liệu web, AI)
World Mobile Mạng mesh + Balloon nodes Dự án mang Internet đến vùng hẻo lánh ở châu Phi bằng thiết bị bay và mesh network, sử dụng blockchain của Cardano

 

6.5 Mô hình kinh tế token của các dự án DePIN viễn thông

Một mạng DePIN tốt cần một mô hình token bền vững, nghĩa là:

  • Token nên được phân phối theo hiệu quả thực sự (sử dụng thực, độ phủ thực).

  • Có thể “burn” token khi người dùng tiêu dùng dịch vụ (e.g. nạp data, mua eSIM).

  • Có các lớp token khác nhau cho các vai trò khác nhau (e.g. quản trị, sử dụng dịch vụ, đầu tư thiết bị).

Token Vai trò Đặc điểm
HNT (Helium) Token gốc Có thể stake để quản trị, burn để mint MOBILE hoặc IOT token
MOBILE Thưởng cho trạm 5G Dựa trên lượng data thực tế sử dụng
PCN (Pollen) Thưởng & governance Phân phối theo độ phủ và đóng góp “challenger”
WMT (World Mobile) Thanh toán dịch vụ Trả tiền kết nối mạng, xây dựng hạ tầng

 

6.6 Thách thức khi triển khai DePIN viễn thông

Mặc dù hấp dẫn về mặt lý thuyết, các dự án DePIN viễn thông phải đối mặt với những rào cản lớn:

  1. Pháp lý & giấy phép tần số

    • Việc phát sóng 5G/4G yêu cầu giấy phép tại nhiều quốc gia.

    • Một số khu vực xem đây là hành vi “phát sóng trái phép”.

  2. Thiết bị đắt đỏ & bảo trì

    • Không phải ai cũng đủ khả năng đầu tư trạm phát sóng, đặc biệt là 5G.

    • Cần kỹ năng kỹ thuật nhất định để lắp đặt và vận hành.

  3. Hiệu ứng mạng lưới và niềm tin

    • Mạng càng nhiều node, càng có giá trị.

    • Giai đoạn đầu cần niềm tin rất lớn để những người đầu tiên dám triển khai.

6.7 Tiềm năng tương lai và các mô hình lai

Một số hướng phát triển tương lai:

  • Liên kết với nhà mạng truyền thống: DePIN trở thành lớp hạ tầng phụ trợ, giúp nhà mạng phủ sóng vùng xa với chi phí thấp hơn.

  • Mô hình “bán lại” dữ liệu: người dùng có thể bán lại dữ liệu sử dụng mạng của họ cho các AI agent (e.g. hành vi, vị trí).

  • Tích hợp cùng mạng Mesh + Satellite (DePIN x DeSpace): kết hợp node mặt đất với vệ tinh LEO để tạo mạng toàn cầu không tập trung.

6.8 Lời kết chương

Viễn thông là một trong những lĩnh vực phù hợp nhất để áp dụng mô hình DePIN: hạ tầng tốn kém, phân tán tự nhiên, có nhu cầu phổ quát, và có thể đo lường chính xác đóng góp.

Helium đã đi bước đầu tiên đầy táo bạo, mở đường cho cả hệ sinh thái DePIN về hạ tầng mạng. Các bài học thành công (và cả thất bại) từ những dự án này sẽ là nền tảng để mở rộng ra nhiều lĩnh vực khác.